Sal
Sal era un anciano que vivía solo en esta tierra de quién
todos se burlaban, llamándole “leproso”. Unas personas movidas a compasión por
su estado le entregaron a una joven enfermiza, llena de llagas y niguas en la
cabeza y en todo el cuerpo. Sal
agradecido se la llevó consigo. Pacientemente le sacó las niguas, le lavaba todos los días las llagas con agua
salada con su orina, de esta manera la curó completamente. La joven se volvió
linda y atractiva y Sal era la envidia de los jóvenes quienes juraron
quitársela. Con engaños lograron hablar
con ella y seduciéndola, se la llevaron. A pesar de que le habían robado a su
esposa, Sal no dijo nada, solo se le veía muy triste por quedarse solo otra
vez.
Sal curó varias veces muchas
mujeres y todas fueron raptadas. Sal se enojó y decidió vengarse de ellos por
raptar a todas sus esposas, entonces construyó una casa inmensa e invitó a
todos los vecinos del lugar a una gran fiesta. Cuando comenzó la fiesta se
reunieron gallinas, perros y toda la gente.
Entraron en la fiesta todas sus
mujeres con el deseo de bailar en la ronda llamada wáimianch o wainchi. Sal,
después de dar las instrucciones para la celebración, comenzó la ronda al
anochecer. Todos se cogieron de las manos, quedando pegados, sin poderse
soltar. Comenzaron el primer canto: “hola, hola, hola…” concluyendo con el
grito “yá” y asi pasaron sucesivamente a los siguientes cantos. Asi rondaron
toda la noche y cerca del amancer, Sal comenzó su canto, nombrando a todos los
ríos de la región:
“¿En dónde mismo podré vivir,
viviré a orillas del rio Upano, o viviré a orillas del Mangosiza, o en dónde
mismo podré vivir…?
Rondando pisaban con fuerza la
tierra y la hacían temblar.
Sal ordenó a la tierra temblar,
entonces los Shuar cogidos de las manos en la ronda comenzaron a gritar
asustados, la tierra se abrió y todos los hombres desaparecieron en la grieta y
Sal se quedó con todas las mujeres. Así se vengó Sal de sus enemigos.
Wee
Weeka uuntach turirsach pujúya
timiayi yaúnchu. Nuna kajerin
armia timiayi.
Tuma pujai wait enentaimin ainiana
nu Weechin nua susatai tusar, nuán susármia timiayi. Nua ajursachin, kuimiarsachin, káancharsáchin,
tunamasuchin susármia timiayi. Tura susam, Weeka jurumkimia timiayi. Jurumki, ajuchirin tautar, mashi tau tautús
juna kuwimiachirin nijia nijiatus, jaken etsetak, Shiki, shikirus,
amármamtikiak, junash muukchirin penker tsuar, apatkuchin áyuruk, wéechin ayás,
shikítmatas ayúras, su wémia timiayi. Nua shirmach ajamia timia, nui nuátak,
ayás pujachin, nuan aujtusar yajauch najatkiar jurukiarmia timiaja. Jurukim
pachischamia timiayi ayatik kuntuts pujumia timiayi. Aintsank chikich nuanash tsuarú timiaja,
nusha aintsank atankiaru timiayi. Nui
Wee kajek uunt jean jéamia timiayi. Tura
jea amuk namperam najanattajai tusa pachintiuktarum timia timiayi wi chikich
nunkánam weakui najaneajai timia, timia.
Atashniash, yawanash, nuyá
shuarnaka mashi irumar namperan najanamia timiayi.
Namperam nuna utsantuawar, mashi
nii nuarí tainia: wainchi ijiampratai tusar.
Wee namperan chicharak
arúm kiakui juarkimia timiayi.
Mashi enkenair, take ajámia timiayi. Chai,
chai, chai ya tínia, iniánkas, junaka ijiamuk juarmia timiayi.
Wainchi ijia ijiamkua shuarnaka
aí aíjiakua, tsawastutuk, ajasmatai, entsán mashi anair nampemia timiayi:
¿Tuinki pujuataj
Kanusash pujuataja, Mankusash
pujuataja
Tuinki pujuataja?
Nua entsán mashiu anairamia
timiayi.
Tutur, tutur amák, tutur, tutur amak, nuyanka tsawá tesainia aikia nuna timiatmak, nunkanka werar, werar, werar awajmia timiayi. Nunkan umuchmia timiayi. Shuar enkempra ainia auka kuyátum wainkiarmia timiayi. Nuaka uur ajarmia timia. Weeka tu turuna weak nu nuarin akintrukma shuarnaka nuka nuink ikiajin ikiukin timiayi. Aini Weeka najanka tiniu ainiawai.
No hay comentarios:
Publicar un comentario